اخبار - انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران

: 13 آبان 1398

بیایید کمی با «فکت»صحبت کنیم.چند نفر از روزنامه‌نگاران فعال در سپهر رسانه‌ای ایران دانش‌آموخته ارتباطات و روزنامه‌نگاری‌اند؟

پژمان موسوی-روزنامه‌نگار

هفته‌ای که گذشت،یک اظهار نظر در حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاری،بیش از سایر وقایع بازتاب داشت.گوینده این اظهارنظر که از مدیرانِ سابق تحریریه موسسه همشهری بود،با اشاره به وضع فلاکت بارِ مطبوعات در روزگار ما، مسبب این وضع را به قول خودش «بُت‌های روزنامه‌نگاری» دانست و نوشت:« تلخ است اما باید اعتراف کرد بت‌های روزنامه‌نگاری فعلی، امثال شکرخواه و قندی و صدیقی و الخ، از مقصران و مسببان اصلی این وضع رنجور رسانه‌ای در کشورند! نسلی از روزنامه‌نگاران {...} دولتی و کیهانی که با رسالت روزنامه‌نگاری و اخلاق رسانه بیگانه‌ و توجیه‌کنندگان وضع موجودند. این‌ها با بندگی اهل سیاست، با جاده‌صاف‌کنی حضور ارباب رسانه‌ستیز قدرت در مطبوعات، روزنامه و روزنامه‌نگاری را در کشور به حال و روزی انداختند که بود و نبودش فرقی نمی‌کند، بعد منبر می‌روند که عصر رسانه کاغذی سر آمده و کذا و کذا. واقعیت را همه می‌دانیم: مطبوعات را شما کشتید»!

ممکن است بگویید هر کس نظری دارد،بگذاریم امثال این دیدگاه هم بتوانند نظراتشان را آزادانه ابراز کنند اما به نظر می‌رسد موضوع فراتر از یک اظهار نظر شخصی است:«مطلق بینی» و «مطلق گویی»چنان به اعماق وجودمان نفوذ کرده که سرنوشت روزنامه‌نگاری ایرانی با تمامِ مسائل ریز و درشت آن را به عملکرد چند نفر نسبت دهیم و چشم خود را بر واقعیت عریانِ روزنامه‌نگاری ایرانی ببندیم.اما موضوع دقیقا چیست؟«افراد» تا چه میزان بر حوزه روزنامه‌نگاری ایران مسلط‌اند و چگونه سرنوشت این حرفه می‌تواند دست چند نفر باشد؟

بیایید کمی با «فکت»صحبت کنیم.چند نفر از روزنامه‌نگاران فعال در سپهر رسانه‌ای ایران دانش‌آموخته ارتباطات و روزنامه‌نگاری‌اند؟چه تعداد از روزنامه‌نگاران ایرانی اساسا در رشته روزنامه‌نگاری تحصیل کرده‌اند و فرصت داشته‌اند تا در کلاس‌های اساتید روزنامه‌نگاری بنشینند؟مهم‌تر از این همه اینها،اصولا چند نفر از جامعه بزرگ روزنامه‌نگاری ایران «فرد محور» هستند و در فعالیت‌هایشان گوشه چشمی به اساتید روزنامه‌نگاری دارند؟پاسخ تمامی این پرسش‌ها تقریبا چیزی نزدیک به صفر است.نه روزنامه‌نگاران امروز ایران چندان استاد محور هستند و راه آنها را می‌روند و نه اساسا قرار است راه آنها را بروند. بیایید درست و دقیق به صحنه نگاه کنیم،اساتید روزنامه‌نگاری باید برای ما چه می‌کردند و در عمل چه کردند؟آنها در روزهایی که دانش ارتباطات و روزنامه‌نگاری در فقر ادبیات نظری قرار داشت،با ترجمه‌ها و تالیفاتشان،با مقالات و پژوهش‌هایشان،برای حوزه رسانه و روزنامه‌نگاری،«محتوا» تولید کردند،«ادبیات نظری» تولید کردند و «دانش» به ارمغان آوردند. شما به کتاب‌های حوزه ارتباطات، رسانه و روزنامه‌نگاری پیش و پس از استادانمان معتمدنژاد، محسنیان‌راد، شکرخواه، قاضی‌زاده، قندی، بدیعی و مقالات و پژوهش‌های استادانمان صدیقی، نمکدوست، قاسمی، دهقان، دادگران، منتظر قائم، خانیکی و... نگاهی کنید تا صدقِ این گفتار بیشتر برایتان روشن شود.این استادان برای ما اینگونه «ردپا» گذاشتند و «مسیر» نشان دادند. همانطور که نسل روزنامه‌نگارانِ کارکشته و حرفه‌ای پیش از انقلاب، به ما «منش»روزنامه‌نگاری حرفه‌ای آموختند و یادمان دادند که چگونه همیشه و در همه حال «خدمتگزار حقیقت» و «خدمتگزار آزادی»باشیم.واقعیت این است که ما چیزی بیش از اینها از اساتیدمان نخواسته‌ایم و نباید هم بخواهیم. واقعیت این است که حتما ما هم با برخی دیدگاه‌ها و عملکردهای اساتید ارتباطات و روزنامه‌نگاری‌مان زاویه داریم،حتما به کارنامه‌شان نقد داریم،حتما فکر می‌کنیم بعضا بهتر از آنچه عمل کرده‌اند می‌توانستند عمل کنند اما مگر می‌توان وضع رنجورِ رسانه‌ایِ امروز را به پای چند نفر نوشت؟مگر می‌توان روزنامه‌نگاری در کشورهای جهان سوم را که با صدها خط قرمزِ نوشته و هزاران خط قرمزِ نانوشته روبروست را به عملکرد چند نفر تقلیل داد و همه چیز را بر سرِ آنها شکست؟پرسش اصلی از صاحبانِ دیدگاه‌های مطلق مشخصا این است که شکرخواه و صدیقی و قندی چطور به تنهایی توانستند مطبوعات را بکُشند؟

پرسش مهم‌تر این است که چگونه فکر می‌کنیم با نفیِ مطلقِ تمامی سرمایه‌های انسانی‌مان در حوزه دانش ارتباطات و روزنامه‌نگاری،مسیر پیشرفت برایمان هموارتر می‌شود؟آیا فکر نمی‌کنیم این‌گونه به فقیرتر شدنِ روزنامه‌نگاری‌مان کمک کرده‌ایم؟چرا فکر می‌کنیم همه کس باید همه کار کنند؟این دسته اساتید خلائی را در روزنامه‌نگاری پر کرده‌اند،گروهی دیگر خلائی دیگر را،ما هم برویم به جای القای حس فقیری و بیچارگی به سپهر رسانه‌ای،خلائی را که فکر می‌کنیم روزنامه‌نگاری امروز ما با آن روبروست پر کنیم.تمام حرف همین است.

: 13 آبان 1398

شهریار شمس مستوفی-دبیر انجمن

بحران هويت، بحران مالي، بحران صنعت، بحران ارز، بحران تامين دارو، بحران سلامت، بحران ميانسالي، بحران كهنسالي‌، بحران مجردي، بحران بانك‌ها و.... سال‌هاست كه با بحران زندگي و در مواجهه با هزاران بحران نااميدانه دست و پنجه نرم مي‌كنيم. چه بسا بسياري از آنها هم فقط "ترس از بحران" باشد تا خود "بحران". اما اين كلمه در كشور ما نه يك واقعيت وجودي كه يك حقيقت را بيان مي‌كند و آن ترس از فردا و عدم اعتماد به بود يك آينده روشن است. اين‌چنين مي‌توان نتيجه گرفت كه "ترس از بحران" در ايران به خود "بحران" تبديل شده است و همچنين است وضعيت ما روزنامه نگاران ومطبوعات ما. روزنامه‌ها آخرين نفس‌هاي خود را مي‌كشند اين بحران بحران ماست كه روزنامه نگاريم.

نگاهي گذرا به روند مطبوعات در چند دهه اخير نشان مي‌دهد، در دوران جنگ به دلايل معشيتي، حضور نشريه مكتوب در سبد خانوا‌رها كمرنگ و فرهنگ مطالعه كمرنگ تر شد، از همان زمان زنگ بحران مطبوعات همزمان با كل صنعت نشر به صدا در آمد. روند پرفراز و نشيب ادامه داشت تا اينكه با آغاز به كار دولت اصلاحات رونق اقتصادي همزمان با نسيم فضاي نسبتا بازتر فرهنگي و هواي تازه، مردمان بيشتري را به استنشاق اين هوا تشويق كرد .

اين شرايط نوين دو عامل اصلي گسترش مطبوعات، كتاب و فرهنگ مطالعه را آشكارتر به پيش چشم سياستگذاران عرصه فرهنگ نشاند. عامل نخست قطع به يقين رونق اقتصادي بود كه كمك مي كرد تا محصولات فرهنگي در سبد خانوار سهم بيشتري داشته باشد و دوم يقينا بستر آزاد گردش اطلاعات بود كه خود مروج فرهنگ مطالعه حتي در بين ناخواهان آن بود. اما بهار مطبوعات زود به خزاني رسيد كه حال طولاني شده و باز همان ترس از بحران، ما روزنامه نگاران را نگران مي سازد كه اين خزان، زمستاني سرد را در پيش داشته باشد.

در مجموع و در قياس با دوران جنگ، سرانه چاپ روزنامه و تيراژ روزنامه‌هاي آن زمان با امروز آمار ناخوشايندي را به رخ مي‌كشد . در زمان جنگ در ايران تنها دو روزنامه مهم و پر تيراژ كيهان و اطلاعات در كنار دو سه روزنامه كم تيراژ‌تر ديگر، تمام هويت مطبوعات ما را تشكيل مي‌داد در حاليكه امروز عناوين روزنامه‌هاي منتشره به عددي بيش از 170 مي رسد اما غم انگيز آنكه كه رقم تيراژ مجموع آنها ،از روزنامه اطلاعات آن زمان كمتر است.

چرا اينگونه شد؟

آشكار است كه وضعيت معشيتي و درآمدي امروز مردم چيزي نزديك به همان دوران جنگ است. باز مي رود كه محصولات فرهنگي جايي در سبد خريد نيابند . به اينها بيفزاييد قيمت ارز براي مطبوعات را كه خبر دلگرم كننده‌اي ندارد و به چالشي جدي براي جرايد تبديل شده يعني عامل اقتصادي اين بار عريان تر و بازدارنده تر از گذشته عمل مي‌كند.

از سوي ديگر محدوديت‌ها و سانسور است كه در كنار فضاي تقريبا آزاد مجازي عرصه را از مطبوعات گرفته و آن را در اختيار شبكه‌هاي گاه كاملا بي‌هويت مجازي قرارداده است. مسئولان وقت در يك نگاه تنگ نظرانه فضاي مطبوعات شناسنامه دار و داراي هويت را بستند، فضايي كه از قضا كنترل خوبي هم بر آن داشتند و ان را سخاوتمندانه تقديم فضاي مجازي كردند كه نه هويت دارند و نه شناسنامه، نه كنترلي روي آن وجود دارد و نه محتواي دقيقي توليد مي‌كنند. مطبوعاتي‌ها بخيل نيستند. امروز ما مطبوعاتي‌ها حرفمان اين نيست كه فضاي مجازي محدود شود حرفمان اين است كه اگر فضاي مطبوعات به اندازه نيمي از فضاي مجازي باز شود تا بتوان در آن نفس كشيد حكومت اصالت خبر را به روزنامه‌هايي باز مي گرداند كه صاحب هويت‌اند و هنوز تحت نظارت نظام حاكمه، كافي است فقط كمي از تنگ نظري‌ها كاسته شود و اين قطعا به نفع همه است.

دولت تنها راه حمايت از مطبوعات را دادن يارانه مي‌داند. سال‌هاست پرداخت يارانه‌اي ناچيز ، مطبوعات را به گروگان گرفته‌ است. اگر دولت دست از سر مطبوعات بردارد مي‌توان از اين بحران عبور كرد وگرنه مسئوليت تهيه خوراك خبري، به جاي مطبوعات شناسنامه دار و روزنامه نگاران شناخته شده به فيك نيوزها سپرده مي‌شود. اتفاقي كه افتاده و روز به روز گسترده تر مي‌شود.كدام كم هزينه تر است؟ در فضاي آزاد و رقابتي قطعا ديگر نيازي به يارانه نيست و بار مالي مطبوعات براي دولت‌ها هم كمتر و توليد كنندگان محتوا مي‌توانند با بازيابي اعتماد مخاطب، در يك رقابت سالم كالاي خود را بفروشند. فضاي بازتر مطبوعاتي مي‌تواند مردم را چنان شيفته كند كه بار مالي آن را هم به جان بخرند كه عطر آزادي تنها خوشبو كننده فضاي بحران زده مطبوعات است. در غير اين صورت وقتي چشم انداز روشني به فردايت نداري عجيب نيست كه با " بحران "روزگار سر كني.